جامعه مورد مطالعه

مقدمه:

در این درس شما با جامعه مورد مطالعه در تحقیق خود آشنا می شوید. 

جامعه مورد مطالعه

جامعه مورد مطالعه ، جمعیتی است که مطالعه بر روی آن انجام می شود . لزوما“ این جامعه انسانها نیستند بلکه می تواند پدیده ها ، اشیا و موجودات زنده باشند..................  

جامعه مورد مطالعه(نمونه گیری)

مناسب ترین جامعه برای بررسی آن است که کل جامعه تحت مطالعه قرار گیرند. به عبارتی سرشماری انجام شود. در این حال جمعیت آماری برابر با جمعیت کل جامعه خواهد بود. اما معمولامحدودیت ها ی زمانی و اعتباری (هزینه ها) ، دقت در گردآوری داده ها و کنترل آن، نیروی انسانی  و تجهیزات و امکانات سبب استفاده از نمونه گیری برای سرشماری است. در نمونه گیری اصل بر این قرار داده می شود که چنانچه از مناسبات آماری صحیح استفاده شود امکان تعمیم نتایج و اطلاعات بدست آمده از مطالعه بر روی نمونه به جامعه اصلی وجود دارد.  متداول ترین روش های نمونه گیری عبارتند از:

·         نمونه گیری احتمالی و غیر احتمالی

 نمونه گیری احتمالی

در نمونه گیری احتمالی  از قوانین احتمالات برای نمونه گیری استفاده می شود. بدین صورت که به هریک از اعضای جامعه شانس معین برای حضور در نمونه داده می شود. برای انجام نمونه گیری ابتدا از فرمول تعیین حجم نمونه استفاده می گردد و پس از تعیین حجم نمونه و چارچوب نمونه گیری ( فهرست اسامی اعضای جامعه ) با یکی از روش های زیر اقدام به نمونه گیری می شود.

·         نمونه گیری ساده تصادفی  

·         نمونه گیری منظم  

·         نمونه گیری طبقه ای  

·         نمونه گیری خوشه ای  

·         نمونه گیری چند مرحله ای

 نمونه گیری غیر احتمالی

در این روش اصولا بحث تعمیم نتایج به جامعه مورد مطالعه مطرح نیست. با توجه به محدودیت در جمع آوری اطلاعات و بویژه در تحقیقات شبه تجربی که نمونه بارز آن کارآزمائی بالینی می باشد جهت افزایش دقت  و اعتبار اقدام به نمونه گیری از جمعیت در دسترس می شود. موارد زیر از جمله متداول ترین روش های نمونه گیری غیر احتمالی هستند:

·         نمونه گیری آسوده ( لقمه ای)

·         نمونه گیری سهمیه ای

·         نمونه گیری قضاوتی

جمع آوری اطلاعات

یکی از اصلی تر ین بخش های هر کار پژوهشی را جمع آو ری اطلاعات تشکیل می دهد. چنانچه این کار به شکل منظم وصحیح صورت پذیرد‏ کار تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری از داده ها با سرعت و دقت خوبی انجام خواهد شد. برای جمع آوری اطلاعات در کارهای پژوهشی چهار روش عمده را مورد استفاده قرار می دهند.

اهداف درس

شما درپایان این قسمت باید قادر باشید:

·         روش های جمع آوری اطلاعات در هنگام اجرای تحقیق را توضیح دهید.

·         روش منتخب برای جمع آوری داده ها در تحقیق خود را تشخیص دهید.با انتخاب شیوه مناسب از سوگیری در تحقیق خود پیشگیری کنید.

گردآوری داده ها

پیش از گردآوری داده ها باید طرح مشخص برای اینکاردر نظر گرفت. پاسخ به سوالات زیر می تواند راهگشا باشد.

·                      داده های مربوط چه چیزی گردآوری می شود  ؟

·                چرا داده ها گردآوری می شود ؟

·                 داده ها چگونه گردآوری می شود ؟

·                داده ها در چه زمانی گردآوری می شود ؟

·                 داده ها را چه کسانی گردآوری می کنند ؟

·                 گردآوری داده ها به چه مواد و ابزاری نیاز دارد  ؟

·                 داده ها چگونه توصیف و تفسیر می شوند ؟

·                 چه مقدار هزینه برای گردآوری داده ها و تفسیر آنها لازم است  ؟

·                 داده ها چگونه گزارش می شوند ؟

·                 منبع یا منابع تأمین هزینه کیست  ؟

  پردازش و تفسیر داده ها  

• oپس از آن که داده ها گردآوری شد ، باید آنها را پردازش و تفسیر نمود

• oکنترل کیفیت داده ها
• oتفکیک داده ها
• oپردازش داده ها

کنترل کیفیت داده ها

·         داده ها به دقت جمع آوری و ثبت شود

·         داده های گردآوری شده را بازبینی کنیم

·         خطاهای احتمالی را اصلاح کنیم

·         اگر تعدادی از پرسش ها بدون پاسخ مانده است باید تکمیل شود

·         اگر پاسخ سئوال ها با یکدیگر همخوانی ندارند میبایست علت روشن شده و پرسشنامه اصلاح گردد

تفکیک داده ها

·         تفکیک داده ها کار پردازش را ساده تر می سازد ، مثلاً داده ها از گروه های مختلف جمع آوری شده اند ، کودکان و بزرگسالان ، زنان و مردان ، شهری و روستایی ، کارکنان رسمی و غیر رسمی و  …

·         بهتر است ابتدا پرسشنامه های مربوط به هر گروه یا جمعیت را جدا کنیم

پردازش داده ها

·         از دو روش دستی و رایانه ای می توان استفاده کرد

·         از روش دستی پردازش برای تعداد کم پرسشنامه میتوان استفاده کرد

·         روش چوب خطی رایج ترین روش پردازش دستی است

·         چوب خط زدن شامل شمارش تعداد دفعات نتیجه مشاهده شده است که در فرم های گزارش موجود باشد

اصلی ترین روش ها برای جمع آوری داده ها به شرح زیر است:

استفاده از اطلاعات و مدارک موجود

·         در برخی تحقیقات  اطلاعاتی که باید بعنوان داده مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند از پیش آماده هستند. بدین صورت که محقق بدنبال اطلاعات جدید نیست بلکه می تواند نسبت به جمع آوری اطلاعاتی که از قبل تهیه شده اند و در پرونده های ( درمانگاهی  بیمارستانی ثبت احوال، دانشجویی ،دانش آموزی و مراجعین به مراکز مختلف شهرداری ها و... ) موجود است  اقدام کند.

·         مزایا: به واسطه موجود بودن اطلاعات  ارزان است. در وقت صرفه جویی می شود. مهمترین مزیت آن  امکان ارزیابی روند موضوع مورد بررسی در گذشته است که در مطالعات گذشته نگر بسیار حائز اهمیت است.

·         معایب: ناقص بودن و دردسترس نبودن اطلاعات از اشکالات عمده این روش است. گاهی ملاحظات اخلاقی مانع از دستیابی به اطلاعات مورد نظر می باشد. قدیمی و کهنه بودن اطلاعات هم ممکن است در برخی موارد مطرح باشد.

مشاهده

·         از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن رفتار مشخصات موجودات زنده اشیا و پدیده ها با استفاده از ویژگی های گوناگون آنها ملاحظه و ثبت می گردد. منظور از مشاهده ثبت دقیق تمام جوانب بروز حادثه ویژه یا رفتار و گفتار فرد یا  افراد از راه حواس و یا سایر راه های ادراکی ( کمک گرفتن از ابزار خاص ) می باشد.

·         مشاهده منظم در تحقیق ضروری است بنابراین مشاهده باید:

·         به هدف تحقیق مربوط باشد

·         برنامه و نحوه عمل آن از قبل مشخص و تنیم شده باشد

·         به طور دقیق و منظم ثبت شود

·         میزان اعتبار و صحت انجام آن قابل سنجش و بررسی باشد

·         مشاهده به دو صورت مشارکتی و غیر مشارکتی انجام می شود. که در مشاهده مشارکتی  شخص مشاهده کننده در موضوع مشاهده شرکت دار دو در همان جلب مشاهده صورت می گیرد. (مثال) در مشاهده غیر مشارکتی مشاهده گر پدیده مورد مشاهده را بدون آنکه خود دخالتی در آن داشته باشد ملاحظه می کند  که این روش خود به دو صورت انجام می شود. در روش اول مشاهده گر پدیده ها را به صورت آشکار ثبت می کند ( مثال )و در نوع دوم مشاهده گر به صورت مخفیانه مو راد مورد مشاهده را ملاحظه و به ثبت آن می پردازد.(مثال)

·         مشاهده ممکن است در هنگام تهیه طرح اولیه تحقیق نیز صورت پذیرد که بدان مشاهده مقدماتی گفته می شود  مشاهده ممکن است  منبع اصلی جمع  آو ری اطلاعات باشد و گاهی نیز برای تکمیل یا اصلاح اطلاعاتی که از روش های دیگر بدست آمده است استفاده شود. مشاهده ممکن است در مورد اشیا صورت بگیرد .(مثال)

·         مزایا: امکان بررسی جزئیات موضوع وجود دارد. می توان صحت اطلاعات جمع آوری شده را با وسائل دیگر آزمایش کرد .برای جمع آوری اطلاعات زمینه ای مناسب است. در زمان کوتاه اطلاعات زیادی بدست می آید و اعتبار علمی اطلاعات بالاست.

·         معایب: حضور مشاهده گر می تواند بر روند فعالیت مورد مشاهده تاثیر گذار باشد. تمایلات شخصی مشاهده گر و میزان توانائی او در مشاهده و ثبت دقیق فعالیت مورد مشاهده ممکن است تاثیر گذار باشد. عوامل محیطی بر نوع و روش گرد آوری اطلاعات موثر است. استاندارد کردن و طبقه بندی اطلاعات مشکل است ( بویژه در ثبت رفتار انسانی ) .مشکلات اخلاقی در مشاهده اعمال شخصی وجود دارد. برای نمونه های زیاد  وقت گیر و پر هزینه است.

  مصاحبه 

·         مصاحبه یکی از روش های جمع آوری اطلاعات است که در آن به صورت حضوری یاغیر حضوری از افراد یا گروهی ار آنان پرسش می شود. نکته مهم آن است که سوالات مصاحبه از پیش اندیشیده شده و تعیین شده است. آنچه مصاحبه را به صورت های مختلف طبقه بندی می کند میزان انعطاف پذیری آن و یا نحوه اجرای آن است. مصاحبه را یکی ازروش هائی دانسته اند که امکان دریافت پاسخ در آن بیش از روش های دیگر است، زیرا در هنگام مصاحبه امکان تحریک آزمودنی برای دادن پاسخ وجود دارد و نیز می توان در صورت ابهام با توضیح موضوع راروشن ساخت.

·         مهمترین انواع مصاحبه به شرح زیر عنوان شده اند:                            

·          مصاحبه  انعطاف پذیر یا آزاد :  در این نوع چارچوب وحدود پرسش  ا برای کصاحبه گر مشخص است لی زمان و توالی پرسش به سلیقه مصاحبه گر بستکی دارد. دراین حالت رفتار آزمودنی طبیعی تر است و اطلاعات واقعی تری بدست می آید. مصاحبه گر می تواند سوالات اضافی نیز طرح کند. ا ین روش برای  تحقیق هائی با مقیاس کوچک ‏، مطالعات کیفی و یا مصاحبه با اشخاص و گروههائی که اطلاعات اصلی از آنها بدست می آید ، مناسب است. هدف در این گونه مصاحبه ها جمع آوری اطلاعات عمیق و کیفی است. ( مثال)

·          مصاحبه با انعطاف پذیری متوسط یا منظم : در این نوع مصاحبه ، مصاحبه گر از پرسشنامه ای با پرسش های مشخص و با توالی ثابت استفاده می کند  ، اما معمولا پرسش ها به صورت باز هستند. تلاش می شود شرایط برای همه یکنواخت نگه داشته شود.هدف در این جا جمع آوری اطلاعات کمی و سطحی است. ( مثال)

·          مصاحبه با انعطاف ناپذیریا پرسشنامه همراه با مصاحبه :  مصاحبه گر از پرسش نامه ای با پرسش های  مشخص و با توالی استاندارد استفاده می کند. پاسخها ثابت و از قبل پیش بینی و طیقه بندی شده اند  و معمولا پرسش ها به صورت بسته هستند. این روش در مطالعات بزرگ و زمانی که پژوهشگر از تنوع پاسخ ها اطلاع دارد بکار می رود.  (مثال) 

·         نکات مهم در موردانجام مصاحبه

·           تکلم با زبان شخص مصاحبه شونده

·           آشنائی مصاحبه گر با اهداف و روش طبقه بندی و ارزش گذاری پاسخها

·           دخالت ندادن تمایلات شخصی مصاحبه گر

·           ایجاد شرایط یکسان برای همه

·           کسب اجاره درهنگام استفاذه از دستگاه ضبط صدا

·           جلب اعتماد مصاحبه شونده

·           رعایت مقام وموقعیت اجتماعی افراد

·           بیان توضیحات کافی قبل از شروع مصاحبه

·           ارائه آموزش به مصاحبه گران پیش از انجام مصاحبه

·         مزایای مصاحبه

·           قابلیت استفاده برای کم یا بی سوادان و کودکان و بیماران

·          امکان روشن کردن مفهوم سوالات

·          در مقایسه با مشاهده بدست آمدن درصد بیشتری از پاسخ ها

·         معایب مصاحبه

·           وقت گیر و پرهزینه

·          در مقایسه با روش مشاهده ثبت وقایع ناقص تر است

·          طبقه بندی وتجزیه و تحلیل اطلاعات درهنگامی که سوالات باز هستند مشکل است

·          تورش مصاحبه گر و دخالت دادن نظرات شخصی