خلاصه ای از فصل ششم -کتاب لیندلف

خلاصه فصل 6 کتاب لیندلف

پرسیدن ، گوش کردن و گفتن

در این فصل به اهمیت گفتار شفاهی،پرداخته شده است.سوال کردنو گوش دادن به دیگران ، این امکان را فراهم می سازد که ما بفهمیم آنان چه باوری دارند.این فرآیند پرسیدن و گوش دادن ، همان کهن الگوی مصاحبه است .مصاحبه به معنای لغوی آن به معنای بسط یک دیدگاه درباره چیزی و در میان مردم است.( برنر)

مصاحبه کیفی در بهترین شکل آن ، رویدادی است که در آن مصاحبه گر ، دیگران را تشویق می کند تا آزادانه علایق و تجربیات خود را واگو نمایند.

مصاحبه کیفی روشی کاملا انعطاف پذیر است به نحوی که در هرجا که امکان صحبت نسبتا" خصوصی دو نفره وجود داشته باشد ، انجام شود.حتی اینترنت و تلفن می توانند رسانه مناسبی برای مصاحبه باشند، به شرط آنکه طرفین  از قبل همدیگر را بشناسند.در واقع مصاحبه های کیفی یا به بقول (بینگام و مور) " گفتگو های هدفمند " فقط گفتگویی سبک بالانه نیست و مفهومی بسیار فراتر از آن دارد. این نوع گفتگو همواره از امور دور از انتظار و نوپدید استقبال می کند. به نظر نورمن دنزین گفتگو به نحوی سازماندهی می شود که مصاحبه گر ، کنترل بیشتری بر طرف دیگر گفتگو داشته باشد و گفتگو نوعا" تامین کننده خواسته های طرف دیگر است.حتی اگر هدف ها و ساختار های مصاحبه کاملا در کنترل پژوهشگر باشد،مصاحبه شوندگان می توانند بسیار بر مصاحبه تاثیر گذار باشد.برخی می گویند مصاحبه به همان اندازه که علم است، هنر نیز هست.( شیوه های هنرمندانه در پرسیدن ، گوش دادن و گفتن )

هدف های مصاحبه های کیفی

در مصاحبه ،گفتگو ها هدفی ارجاعی Referential دارند. مردم بری از خطا نیستند و حتی ممکن است جنبه هایی را فراموش کنند یا حتی دروغ بگویند.توصیف و تشریح تجربیات مصاحبه شوندگان است که مصاحبه را جذاب تر و پربار تر می نماید.ما ارزش حقیقی مصاحبه – یعنی حقیقت از نظر مصاحبه شوندگان – را در بطن همه اطلاعات مربوط به رخداد مصاحبه و فرد مصاحبه شونده تفسیر می کنیم.اهداف مصاحبه های کیفی عبارتند از:

-       استنباط و ادراک ما از دانش تجربی معمولا در قالب سه شیوه گفتمانی است : داستان ، روایت و تبیین ها

-       فهم مفهوم پردازی های بومی از ارتباط

-       کشف و استنباط شیوه های زبانی که کنشگران اجتماعی در موقعیت های طبیعی به کار می برند

-       گردآوری اطلاعات درباره چیزها و فرایند هایی که با شیوه های دیگر نمی توان به درستی آن ها را مشاهده کرد.

-       بررسی اتفاقات رخ داده در زمانهای گذشته

-       بازبینی ، ارزشیابی یا تفسیر اطلاعات بدست آمده از منابع دیگر

-       آزمون فرضیه هایی که در میدان پژوهش کامل شده اند

-       دسترسی به کارایی در گردآوری داده ها

مصاحبه های کیفی بهترین قلمرو برای داستان گویی اند،چرا که در هر مصاحبه مردم کاملا مجازند در قالب زبان ، خودشان و خویشتن شان را بیان کنند. همچنین کنشگران اجتماعی می توانند با مصاحبه کردن تبیین هایی از رفتارهایشان ارائه کنند و توضیح دهند که چگونه آنچه را که می دانند در مقاطع مختلف زندگی خود بکار می برند.

ü      هدف مصاحبه :

v     هدف اول  مصاحبه گر این است که منطق های فردی و بین فردی و فرهنگی را که مردم

 در فعالیت های ارتباطی شان بکار می بندند ، از دل مصاحبه ها استخراج و استنتاج کنند.

v     هدف بعدی مصاحبه،فهم مفهوم پردازی های بومی ارتباط است.مصاحبه ها می توانند به کاوش و بررسی مفهوم پردازی های رایج در فهم عامه درباره ارتباط بپردازند.

v     هدف دیگر مصاحبه این است که برای پژوهش درباره گذشته استفاده می شود.( مصاحبه ها و گفتگوهای غیررسمی به فهم دقیق رویدادهای گذشته کمک می کنند)

v     مصاحبه ها به پژوهشگران کمک می کنند تا شیوه های زبانی راکه کنشگران اجتماعی در موقعیت های طبیعی بکار می برند ، کشف و استنباط کنند.جامعه پذیر شدن مستلزم یادگیری چند زبان و واژگان و اصطلاحات آنهااست.

v     با استفاده از مصاحبه میتوان اطلاعاتی را در خصوص فرآیندهایی ، که به شیوه های دیگر نمی توان به درستی آن ها را مشاهده کرد ، گردآوری  نمود.

v     مصاحبه ها اغلب برای بازبینی ، ارزشیابی یا تفسیر اطلاعات بدست آمده از منابع دیگر بکار می روند(برای رویدادهایی که مرموز هستند یا بسیار سریع اتفاق افتادندو تنها افراد آگاه میتوانندواقعیت اتفاق را برای ما بیان کنند.)

v     مصاحبه ها می توانند به گردآوری اطلاعات مفید و کارا بینجامند.(در مقایسه پژوهش های مبتنی  بر مصاحبه و پژوهش های متکی بر مشاهده مشارکتی )

باید توجه بفرماییدکه مصاحبه ها و یادداشت های میدانی می توانند به خوبی مکمل هم باشند،لیکن به ندرت جایگزین هم می شوند.

انواع مصاحبه در حوزه ارتباطات  :

1-      مصاحبه مردم نگارانه( یا مصاحبه محاوره ای غیررسمی یا محاوره وابسته به موقعیت)

این نوع از مصاحبه غیررسمی ترین و خود جوش ترین شکل مصاحبه است.این مصاحبه در شرایطی رخ می دهد که پژوهشگر در میدان پژوهش حضور دارد.تبادل آزاد اظهار نظرها یا سکون و وقفه در رفتار و عمل می تواند نشانه آن باشد که لحظه مناسب برای پرسش " پژوهش " فرا رسیده است.پژوهشگر باید بتواند در اعمال یا گفتار مشارکت کننده مورد جالبی در پیوند با موضوع پژوهش پیدا کند و پرسش هایش را بر اساس آن طرح کند(یا موقعیت مناسب ایجاد می کند یا به انتظار موقعیت مناسب می ماند)- مبحث " تصمیم گیری آنی " در فصل پنجم ، در خصوص مصاحبه های مردم نگارانه هم کاربرد دارد.

2-      مصاحبه با افراد مطلع

مصاحبه با کسانی است که اطلاعات خوبی درباره عرصه فرهنگی دارندو میتوانند در روند تحقق هدف پژوهش مثمر ثمر باشند.این افراد را " منابع اطلاعاتی زنده  یا  افراد مطلع " می نامیم.توفیق طرح های پژوهشهای کیفی غیرمردم نگارانه اغلب در گرو استفاده موثر از افراد مطلع و مصاحبه با آنها است.

ویژگی افراد مطلع :

1-2-تجربه طولانی در عرصه فرهنگ دارند.منابع قابل اعتمادی از خاطرات بومی به ویژه در مورد نهادها و سازمان ها هستند.

-2-2  این افراد با دانش کافی ، نسبت به دیگران ، درباره نقش ها و مسئولیت های مردم در بخش های مختلف اجتماعی صحبت می کنند.

-3-2-این افراد نزد همگان محترم اند و از طریق آنها می توان به یک یا چند شبکه اجتماعی مهم دست پیدا کرد.

-4-2- براحتی به اشکال مختلف زبان محلی صحبت می کنند و می توانند درباره استفاده از این زبان ها و معنای آنها با توجه به محیط عرصه،پژوهشگر را کمک کنند.

مختصر آنکه بهترین افراد مطلع،کنشگران اجتماعی دانا و هوشمند هستند که تصاویر عینی و ملموسی از رخدادها دارند و الگوهای درازمدت و با ثباتی را به خوبی به یاد می آورند.این در حالی است که پژوهشگران معمولا" با پرسش های آماده و سازمان یافته ،گفتگوهای متفاوتی را در مرحله تحلیل و تالیف گزارش با آنان دارند.

پژوهشگران باید مراقب باشند تا مبادا تفسیر های افراد مختلف بر روایت هایشان از عرصه ، سایه افکند.

3-      مصاحبه با پاسخگویان Respondents

هدف از این شیوه مصاحیه استنباط و استخراج دیدگاه های پاسخگویان از پاسخ های باز است.معمولا در انتخاب پاسخگویان،تجربه مناسب در عرصه مهم و تعیین کننده است(کسانی که از اطلاعات غنی برخوردارند)

اهداف کلی این روش مصاحبه عبارتند از:

1-      روشن کردن معنای مفاهیم و عقاید عمومی

2-      تشخیص و تمیز مولفه های عقاید بیان شده

3-      تعیین عوامل تاثیر گذاری که سبب می شوند کسی نظر خاصی پیدا کند یا به شیوه خاصی عمل کند

4-      رده بندی الگوهای نگرش های پیچیده

5-      فهم تفسیرمردم از انگیزه ها و کردارهایشان

برخلاف افراد مطلع که دنیای پیرامون خود را تفسیر می کنند،پاسخگویان تنها درباره خود،اندیشه ها و احساساتشان درباره دنیای اجتماعی شان حرف می زنند.این روش معمولا،روشی مستقل قلمداد می شود و کمتر در ترکیب با روشهای دیگر در عرصه پژوهش به کار می رود .گرچه پرسش هایی که از مصاحبه شوندگان پرسیده می شود متفاوت است ، در بسیاری از پژوهش های مبتنی بر مصاحبه با پاسخ گویان استفاده می شود،یکسان است تا امکان مقایسه مستقیم پاسخ ها وجود داشته باشد.مولفه های مهم مصاحبه با پاسخگویان عبارتند از:مواجهه های کوتاه ، پرسش های اندک ،پرسش های یکسان ،گمنام ماندن مصاحبه شوندگان و تاکید بر دریافت های ذهنی پاسخگویان .به نظر لازارسفلد ،مصاحبه با پاسخگویان دریچه ایست به تعاملی که بین دنیای درونی افراد (نگرش ها،انگیزه ها ی اجتماعی ) و زیست بیرونی آن ها جریان دارد . پاسخ های دریافتی در این نوع مصاحبه گزارش ، این تعامل است.با تمام این احوال تمایل به استفاده از این دیدگاه در حال تغییر است .در بحث روایی،شواهدی از این تغییر و تحول را در خور توجه بیشتری که به مصاحبه های باز و مبتنی بر گفتگو می شود،دیده شده است.

4-      مصاحبه های روایی Narrative Interviews

وجه ممیزه مصاحبه روایی با دیگر مصاحبه ها در سرشت دوگانه آن است.ذاتا متضمن رویکرد تجربه گرایانه Empirical Approach و پارادایمی هستی شناسانهOntological Paradigm است.در مصاحبه روایی برخلاف سایر مصاحبه ها که داستان ها را تکه پاره می کنند و هرتکه را متناسب با مقاصد تحلیلی خود در کنار هم می چینند،کل داستان را ضبط و ثبت می کنند.داستان ها مردم را قادر می سازند تا تجربه های خود را برای دیگران فابل فهم سازند.(بقول برونر)داستان ها با جامعه ای که این داستان ها از آن برخاسته،همخوانی دارد.روایت نقشی بسیار محوری و بنیادی در هنر ، معنویت ، جامعه و هویت انسان ها در جامعه داشته و آرزوها را در عمیق ترین سطح رمزگذاری می کند.مصاحبه روایی نخستین شکل مصاحبه های عمیق در علوم اجتماعی بوده.

پس از باب شدن روایت زندگی سرخپوستان ا اوایل قرن بیستم ، جامعه شناسان مکتب شیکاگو از دهه 1920به بعد،روش شرح حال نویسی را در مطالعاتشان به کارگرفتند.مصاحبه مبتنی بر روش زندگینامه ، هماهنگی خوبی با سنت مردم نگارانه دارد.چون معمولا از پشتوانه زمانی و تاریخی برخوردارند با میزان بالایی از ارتباط با تاکید بر تفسیر مصاحبه شوندگان از تجربیات و شرایط زندگی شان از زبان خودشان.شرح حال ها و زندگینامه ها همچون منشوری است برای فهم چارچوب های بزرگ تر فرهنگی وتاریخی.

در مطالعات علم ارتباطات ، از دو گونه مصاحبه روایی استفاده می شود: روایت فردی و روایت سازمانی .روایت فردی ریشه در ریشه در سنت های فرهنگ شفاهی دارد و بر تک گویی متکی نیست.از تعامل محاوره ای بهره می گیرد تا بتواند روایت های جالبی بیافریند.اخیرا در حوزه مطالعات راهبردی ، روایت های فردی را منابع راهبردی می دانند و اعتقاد بر این است که این روایت ، نوعی درون بینی نظامند برای بیان روایت خویشتن خویش .

(از دیدگاه بوج Boje)روایت سازمانی نوعی داستان گویی جمعی است که در بیان آن داستان بخش عمده ای از نظام معناسازی مشارکت کنندگان و ابزاری است که به پاسخ گویان امکان می دهد خاطرات فردی خود را با خاطراتی که از سازمان دارند،بیامیزند و تکمیل کنند.روایت های فردی و سازمانی از جهات بسیاری بهم شبیه اند،ولی در تفاوت اساسی دارندیکی اینکه روایت های سازمانی شبکه ای از واقعیت های جمعی را می سازدو دیگر این که سازمان ها خود منبع روایت داستان هایی هستند که در ذهن و کنش افراد آن سازمان تبلور می یابد.موفقیت مصاحبه روایی اغلب در گرو برقراری رابطه ای نزدیک و درازمدت با مشارکت کنندگان است.مصاحبه روایی در مقایسه با دیگر  مصاحبه ساخت یافته و چندان طراحی شده نیست و هدف غالب آن تدارک راحت ترین شرایط برای مردم است تا ماجراهایشان را بازگو کنند.(کمک به تداوم جریان بحث و عدم ایجاد مانع و تسهیل و تشویق گوینده به ادامه روایت )

5-      مصاحبه های متمرکز گروهی  Focus Group Interviews

تمام مصاحبه هایی که تاکنون به شرح آن پرداختیم ، تعامل دوسویه بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده بود.لیکن مصاحبه متمرکز گروهی یکی از رایج ترین مصاحبه های متمرکز گروهی است ( مصاحبه گروهی دلفی،مصاحبه های ذهن انگیز Brainstorming Groups  و مصاحبه های غیررسمی در میدان پژوهش )این نوع مصاحبه از دیدگاه شرکت های بازاریابی و مشاوران سیاسی ، نه تنها به عنوان ابزاری برای تخمین واکنش های مردم نسبت به پیام ها،کالاها خدمات و تبلیغ نامزدی هایشان بلکه در امور تدوین پرسشنامه در مراحل مقدماتی مطالعات پیمایشی استفاده می شود .این روش مستقلا" به منزله روشی کامل برای گردآوری اطلاعات بکاربرده می شود که باعث رونق و افزایش مطالعات روش شناختی درباره طراحی ،اجرا و تحلیل داده ها ی این نوع مصاحبه است.مهمترین دلیل برای مصاحبه گروهی با مردم ،استفاده از عامل تاثیر گروه است که به معنای استفاده مشخص از تعامل های گروهی است و این تعامل ها داده های دانشی تولید می کندکه در تعاملات غیرگروهی دست یافتنی نیستند.افراد در گروه با افکار وتجربیات دیگران تحریک و تشویق می شوند و آنچه که رخ می دهد،نوعی تاثیر زنجیره ای یا سرریز شدن سخن است . چون به قول معروف حرف حرف می آورد و هر کلام از دل نکته ها و گفته های پیشین می جوشد.هدف ایجاد تعامل مکمل  Complementary Interactions است که فاقد خشکی هنجارهای گروهی است و به جریان معنا سازی که به طور طبیعی در دنیای مشارکت کنندگان رخ می دهد،شور و حال می بخشد و گاه مردم مشتاقانه در خصوص مسایل حساس و مسایلی که مدت ها پنهان داشته اند،صحبت می کنند.در این نوع مصاحبه گاه موضوع های مختلف به تضارب آرا و بروز جهان بینی های متعارض می انجامد.در مجموع مصاحبه متمرکز گروهی ، آزمایشگاه اجتماعی سودمندی برای مطالعه نحوه تولیدتفسیر ها و برداشت ها و تجارب شخصی است.

دستور کار اولیه مصاحبه های گروهی : حداکثر افرادمشارکت کننده در گروه بین 6 تا 12 نفر- مدت مصاحبه 90دقیقه تا 2 ساعت – معمولا این مصاحبه ها در محل برگزاری نشست ها و همایش ها یا مکان های عادی و به دور از تاثیر خاص برگزار می شود. (مورگان) تعداد سوالات ، عامل مهمی در سامان بخشیدن مصاحبه است - ضبط ویدئویی آشکار  یا از پشت شیشه های یک طرفه ، برای ثبت و ضبط حرکات و رفتارهای قابل توجه مصاحبه شوندگان از جمله مشخصات مصاحبه های نوآورانه است.مصاحبه گر یا مصاحبه گردان Moderator نقشی اساسی در توفیق مصاحبه گروهی دارد.(توازن مطلوب بین حاضران،ایجاد فرصت یکسان سخن گفتن برای حضار و برقراری حس خوب در گروه و هدایت آرام بحث به سمت هدف های پژوهش)مصاحبه گردانان با مراجعه به نوارهای ضبط شده می توانند نحوه مدیریت نشست ها را مطالعه و ارزیابی نمایند.

انجام مصاحبه :

مصاحبه فعالیتی چند وجهی است و مهارت های متنوعی را می طلبد.از مصاحبه بعنوان ، ابزار حفاری علوم اجتماعی یاد می شود که نشانگر اهمیت این فعالیت می باشد.مصاحبه تا اندازه ای شبیه گفتگو است و بنابر این مصاحبه گر باید از مهارت گفتگو برخوردار باشد.

دستور کار اولیه مصاحبه : پرسش ها به نحوی موثر ، بدون ایجاد احساس واهمه و تهدید در مصاحبه شونده باید طراحی و اجرا گردد.مصاحبه موقعیتی برای یادگیری است.مصاحبه ها مواجهه های بین فرهنگی هستند و چنانچه مصاحبه افشاگر برخی رازها و واقعیت های پنهان است،مصاحبه گر باید در استفاده از اطلاعات قابل اعتماد باشد.اشتباه های احتمالی به رغم آمادگی مصاحبه گر،قابل گذشت است.نکته آخر اینکه گوش دادن دقیق و هوشمندانه به محتوا و نحوه گفتارها،پلی است که پژوهشگر با آن به دنیای مشارکت کنندگان می پیوندد.

محیط و زمینه مصاحبه Interview Context

برای انجام مصاحبه باید کلا" {زمان های محفوظ ومطمئنی }لحاظ گردد تا کمترین فشار بر مشارکت وارد شود یا احساس نگرانی کنند.بهترین نتایج زمانی بدست می آید که مشارکت کنندگان آرام – نه برانگیخته و خسته باشند.مکان مصاحبه تابع ملاحضاتی مشابه است .مکانی دور از مزاحمت یا حضور دیگران ( نه الزاما" پشت درهای بسته).مکان خصوصی تا آرامش و محرمانه بودن گفتگوها آسیبی نبیند.مصاحبه تلفنی مشکل مکان را به طور کلی برطرف می کند،لیکن بیشترین انتقادی که به مصاحبه تلفنی شده این است که مصاحبه ها غیرشخصی و جانشین ضعیفی برای دیدارهای رودررو هستند.

ضبط مصاحبه ها

از آنجایی که ما اربابان حافظه نیستیم ، به دو صورت امکان ثبت مصاحبه ها مقدور است: یادداشت برداری یا ضبط صدا.مهمترین مزیت یادداشت برداری این است که در هر جا و بدون اتکا به ابزارهای مکانیکی قابل اجراست.با ضبط و پیاده کردن نوار مصاحبه،متنی را بازتولید می کنیم که نه تنها شامل گفتگوهاست بلکه نشان می دهد مطالب چگونه و با چه واژه ها و عبارتی بیان شده است.

دلیل مهم دیگر برای ضبط مصاحبه ، آزاد کردن مصاحبه گران از قیدیادداشت برداری و دادن امکان مشارکت کامل به آن هاست.چنانچه پژوهشگرتنها به واقعیاتی که آزمودنی ها بیان می کنند و نه عین عبارات ،نیاز داشته باشند،در این صورت یادداشت برداری مناسب تر از ضبط مصاحبه خواهد بود .

سرانجام این که پژوهشگر می تواند به مصاحبه شونده وعده بدهدکه نسخه ای از متن پیاده شده مصاحبه را برای او خواهد فرستادو این پیشنهادمی تواند نشانه ادب و لطف وی و ضمنا" پیام حسن نیت او در استفاده از متن ضبط شده ،تلقی شود.گاه مصاحبه شوندگان پس از خواندن متن،مطالبی به آن اضافه می کنند.

ارتباط و حسن تفاهم Rapport

پژوهشگر باید بکوشد خود را جای مشارکت کنندگان بگذارد و آماده شود تا به ابهامات و پرسش های مرتبط با پژوهش و مصاحبه و خصوصیات فردی و حرفه ای پژوهشگرکه توجه مشارکت کنندگان را جلب می کند،پاسخ دهند.هدف دستیابی به ارتباط و حسن تفاهم با مصاحبه شونده است و حسن تفاهم از یک نقطه نظر بدان معناست که دو طرف مصاحبه به رغم اینکه ممکن است با دیدگاه های یکدیگر موافق نباشند،به نظرات هم احترام بگذارند.حسن تفاهم وضعیت پژوهشگر است در برابر مصاحبه شونده و بی طرفی موضع اوست در قبال محتوای گفته های مصاحبه شوندگان.حسن تفاهم کیفیتی مرتبط با رخداد ارتباط استو نه امری ناظر بر روابط بین افراد.به نظر اسپردلی حسن تفاهم هم می تواند مثل حس احترام،در نبود انس و علاقه به وجود آید و این چیزی نیست که یکی از طرفین مصاحبه مالک آن باشد،چراکه ذاتا" دستاوردی اجتماعی است.

ایجاد ارتباط با روشن کردن هدف پژوهشگر آغاز می شود.باید دلایل روشن و صادقانه ای برای مشارکت کنندگان اورد تا مطلع شوند که چرا با آنها تماس گرفته شده ؟ یا  اینکه هدف پژوهش چیست ؟ و غیره ...بنابر این هدف مصاحبه متمرکز گروهی پی بردن به دیدگاه های گروهی از مردم در زمانی معین است و برای انجام امر ناگزیر از پیروی برنامه کاری معین و ایجاد حسن تفاهم هستیم.

1-      معرفی مصاحبه گر توسط خودش از جمله راههای جلب توجه مشارکت کننده و یکی از شیوه های هموار کردن راه برای شکل گیری مصاحبه ای پر بار خواهد بود.

2-      مشارکت کنندگان خود را معرفی کنند.با صحبت کردن در جمع،مشارکت کنندگان احساس راحتی خواهند نمود و تجربه ای مثبت خواهد بود.این امر ، شیوه ای مناسب جهت هموار نمودن راه برای شکل گیری مصاحبه ای پر بارخواهد بود.

3-      و سرانجام تذکر این نکته مهم است که رسیدن به حسن تفاهم بین دو انسان غیرمتجانس (به لحاظ سن و جنس)دشوار است که ممکن است علاوه بر تهدید رسیدن به حسن تفاهم،منجر به تضعیف احساس امنیت و اعتماد به نفس پژوهشگر بینجامد.

بنابر این حتی اگر با اخلاقیات،ارزش ها،با رفتار دیگران مخالفیم،می توانیم به حسن تفاهم دست یابیم.هر چند رسیدن به این حسن تفاهم،خود مستلزم آن است که رفتارطبیعی و  عادی مان را تعدیل کنیم.

پژوهشگر نیز در هر پژوهش باید هوشمندانه آماده باشد تا شیوه واکنش به آزمودنی هایش را ،تصمیم گیری نماید.

گوش دادن

گوش دادن در بنیادی ترین سطح به معنای توجه کردن است که مهمترین رفتار در برقراری ارتباط می باشد.روشی که بدون آن فهم سخن و استنباط کلام ممکن نیست.توجه کردن نوعی گوش دادن منفعلانه است و گوش دادن فعالانه تلاشی است برای شنیدن نکته های مهم سخن مصاحبه شونده و شناخت جنبه های مختلف یعنی آرایه های سخن،لحن عاطفی،ارتباط و انسجام مطالب.گوش دادن فعالانه تنها شامل پرسیدن سوال نمی شود.سوال باید در زمان مناسب و بجا پرسیده شود تا نشان دهد،پژوهشگر دارد به حرف های مصاحبه شونده گوش می دهد.علاوه بر این حرکاتی همچون سرتکان دادن،لبخند زدن،نگاه کردن با توجه و بیان اصواتی،همچون بله یا آهان،به گفتگو قوت و قوام می بخشد.ارتباط و حسن تفاهم همواره به گوش دادن فعالانه می انجامد که پیوند دهنده اجزای هر مصاحبه است.